تلخیص خلاصه
جزء دوم

موضوعات صفحه 22
آیه 142

اعتراض سفیهان  بر تغییر قبله 
پاسخ مغرب و مشرق عالم و صراط مستقیم از آن خداست 

آیه 143 

امت اسلام امت وسط و معتدل الگوی امت های دیگر 
پیامبر الگوی امت اسلام 
تغییر قبله برای شناخت مسلمان واقعی

144 آیه 
 پیامبر منتظر تغییر قبله بود که قبله پیامبر هنگام نماز تغییر یافت اهل کتاب هم حق بودن این تغییر را می دانستند 

145   اهل کتاب از قبله یکدیگر و قبله مسلمانان تبعیت نمی کنند ولو آنکه تابع قبله آنان شوی 
تبعیت  از خواسته های اهل کتاب  ستمکاری است 

صفحه 23 

146 بعضی اهل کتاب پیامبر را چون فرزندان خود می‌شناختند ولی حق را کتمان می کردند 

147 در حق نباید تردید کرد چون از طرف خداست 

148  به جای بحث در تغییر قبله  در خیرات سبقت کنید  که در آخرت خدا شما را حاضر خواهد کرد 

149  قبله ی شما همه جا کعبه است که از طرف خداست خدا از اعمال شما بی خبر نیست 

150  دلایل تغییر قبله 
اتمام حجت بر همه مگر افراد لجوج. تا مشرکان نگویند اگر دین شان دین ابراهیم است چرا قبله شان کعبه نیست و اهل کتاب هم نگویند در تورات و انجیل یکی از علائم پیامبر اسلام تغییر قبله او به سمت کعبه است 
اتمام نعمت و هدایت  و نترسیدن از غیر خدا 

151 یکی دیگر از موارد اتمام نعمت و هدایت فرستادن پیامبری از خود شما برای  تلاوت آیات الهی برای ترکیه و تعلیم علم و حکمت برای شماست 

152  مرا  با اطاعت یا دعا یا شکر نعمت در دنیا هنگام رفاه  در زمین یاد کنید تا  با اجابت و و افزودن نعمت در دنیا و رحمت در آخرت یادتان کنم شکرم کنید و کفران نکنید 

153  مؤمنین! در ترک گناه و انجام عبادت و جهاد با صبر و نماز از خدا کمک بخواهید که خدا با توفیق  و تجهیز و آسان کردن آنها با صابران است

صفحه 24.

154 به شهیدان مرده  مگویید که زنده اند  شما نمی فهمید
155 آزمایش می شوید با ترس گرسنگی نقص در جان و مال و ثمرات  صبر عامل قبولی در آزمون است
156   صابران کسانی اند که هنگام مصیبت استرجاع می‌گویند

157 هدایت یافته گانی که مورد درود و رحمت خدایند
158 سعی صفا و مروه در حج و عمره شعائر الهی اند. چون اعراب جاهلی در صفا و مروه دو بت نصب کرده و بین آن دو طواف می‌کردند   برای اینکه مردم خیال نکنند تشریع سعی صفا و مروه ادامه همان رسم جاهلی است این آیه قرآن نازل شد 

159 کتمان کنندگان آیات روشن الهی  ملعون خدا و مردم و ملائکه و انبیا و اوصیا هستند 
160 مگر کسانی که توبه کنند  و اصلاح کنند و آنچه کتمان کرده اند بیان کنند در این صورت خدا توبه شان را می پذیرد. توبه و جبران 

161  کسانی که کافر شدند و در حال کفر بمیرند 
ملعون خدا و همه ی ملائکه و مردم اند 
162   ملعون ابدی هستند عذابشان کم نمی‌شود مهلت داده نمی شوند 
163  شأن نزول. مشرکین قریش به پیامبر گفتند خدای خود را برای ما توصیف کن  خدا این آیه و سوره اخلاص را نازل کرد 
آیه :خدایتان واحد است نیست خدایی جز او که رحمن و رحیم است  

 خوف و رجا در آیات قبل با هم است 

صفحه 25 
164.آیات آفاقی الهی برای خداشناسی مخصوص عاقلان  خلقت آسمان و زمین. آمد و رفت شب و روز  کشتی های جاری در دریا  که برای سود آوری است.   و نعمت باران که زمین مرده را زنده می کند 
 و انتشار انواع جانوران  و حرکت بادها و جابه جایی ابرهایی که بین زمین و آسمان   مهار شده است

165.  نتیجه و عاقبت شرک و پیروی از رهبران گمراه 
عده ای از مردم غیر خدا را همتای خدا می دانند  لذا آن را چون خدا دوست دارند ولی مؤمنین خدا را بیشتر دوست دارند  مشرکان که ستمگرند اگر  عذاب الهی  را می دیدند متوجه قدرت خدا می شدند و می فهمیدند معبود هایشان پوچند 

166  رهبران گمراه در قیامت  از پیروان خود بیزاری می جویند   به خاطر دیدن عذاب الهی و قطع شدن پیوند های محبت بین خود و پیروانشان 

167  پیروان گمراه آرزو دارند به دنیا برگردند و از رهبران خود بیزاری جویند خدا  اعمال حسرت بارشان را نشانشان می دهد و از آتش بیرون شدنی نیستند 

168  دو دستور نجات بخش
شأن نزول قوم ثقیف و خزاعه و بنی عامر بن صعصعه و  بنی مدلج قسمتی از زراعت و چهارپایان خود را به عنوان بحیره سائبه و وصیله گوسفند و شتری که ده شکم می زاییدند بر خود حرام کردند 
این آیه نازل شد 

 ای مردم  از حلال و پاک  استفاده کنید و فریب تدریجی و قدم به قدم شیطان جن و انس را نخورید که او دشمن شماست 
169 شیطان شما را به بدی‌ها و گناهان آشکار بسیار بد مثل زنا و قتل امر می‌کند و شما را امر می‌کند به این که به خدا دروغ ببندید مانند شرک پیروی از خرافات بدعت ها  آداب و رسوم غلط 

صفحه 26.
170  نقش خانواده در تربیت دینی 
شان نزول. چون پیامبر کفار یهود  یا مشرکین قریش را  به اسلام دعوت می کرد آنها می گفتند ما بر دین پدران خود هستیم آنها داناتر بودند هرگز دست برنمی داریم  این آیه نازل شد 

یکی از دلایل پیروی از شیطان 
وقتی گفته می شود پیرو ما انزل الله باشید می گویند ما پیرو چیزی هستیم که  پدران خود را بر آن یافته ایم    خدا می فرماید اگر پدران شما عقل نداشته و هدایت نشده اند شما هم می خواهید آنگونه باشید 
171. پیامبر مانند چوپان و کفار مانند گوسفندی هستند که از چوپان فقط صدایی به گوششان می‌خورد  کفار  کر و لال و کورند و عقل خود را به کار نمی گیرند 

172. مقدمه ای برای بیان حکم الهی 
ای مؤمنین از آنچه حلال و پاک به شما روزی دادیم بخورید و شکرگذار باشید اگر فقط خدا را می پرستید 

173  خدا خوردن مردار و خون و گوشت خوک و خوردن ذبیحه ای که با نام غیر خدا ذبح شده را بر شما حرام کرده مگر از روی اضطرار به شرط آنکه به اندازه رفع اضطرار باشد و برای لذت بردن و به قصد تجاوز از حدود الهی نباشد که خدا بخشنده و مهربان است

174. کتمان حقایق  شأن نزول. علماء یهود مانند کعب بن اشرف و حیی بن اخطب و کعب بن اسد طبق تورات منتظر پیامبر خاتم بودند و انتظار داشتند پیامبر از قوم یهود باشد و به این وعده هدایایی از مردم می گرفتند  و موقعیتی اجتماعی داشتند چون پیامبر اسلام مبعوث شد اینها موقعیت خود را در خطر دیده به کتمان حقایق پرداختند 

آیه :اهل کتاب که به خاطر منافع ناچیز دنیا حلال و حرام الهی و حقایق کتاب آسمانی را  با تحریف و تفسیر به رای کتمان می کنند گرفتار این عذاب ها می‌شوند  آتش می خورند  در قیامت خدا با آنها سخن نمی گوید   پاکشان نمی کند عذابشان دردناک است
175   تجارتشان زیان آور بود هدایت  و مغفرت را دادند ضلالت و عذاب را خریدند  چه صبورند بر آتش

176 دلیل عذاب آنها
چون خدا کتاب آسمانی (قرآن یا تورات)  را به حق نازل کرده یعنی باطل در آن راه ندارد
اما اینها با تکذیب یا تحریف یا کتمان آیات آن  در محتوای آن اختلاف ایجاد کردند و آن را مایه اختلاف افکنی قرار دادند  تا مردم از حقایق آن دور بمانند این عمل نشان می دهد اینها در دشمنی طولانی و به دور از حق به سر می برند لذا مستحق آن عذاب ها هستند

صفحه 27 

آیه 177.   پایان دادن به مناقشات بی نتیجه و بیهوده بین مسلمانان و یهود 
نیکی و تقوای واقعی صرفا چرخاندن صورت به سمت مشرق قبله مسیحیت و مغرب قبله یهود نیست یعنی فقط عبادت ظاهری و توجه به قبله  نیکی نیست که دعوا بر سر قبله باشد 
دستورات یازده گانه برای کسب نیکی و تقوا 
ایمان به خدا 
ایمان به قیامت 
ایمان به ملائکه 
ایمان به کتب آسمانی 
ایمان به همه ی انبیا 
دادن مالی که دوستش دارد به  خویشان. مساکین. یتیمان. در راه مانده . گدایان.  و در راه آزادی بردگان .

 اقامه ی نماز.
 پرداخت زکات
وفای به عهد. و هر عقد و معامله  وقتی پیمانی می بندند 
صبر در سختی ها یعنی فقر و بیماری ها 
صبر هنگام جهاد 

افراد با این ویژگی ها در ادعای ایمان و نیکی صادقند و اینان متقین هستند 

178. شان نزول. یکی از قبایل عرب خود را برتر از قبیله دیگر می دانست و زنان آن قبیله را بدون مهر به ازدواج خود در می آوردند و قسم خورده بودند که اگر آن قبیله برده ای از ما  را بکشند ما یک نفر آزاد از آنها را می کشیم در برابر یک زن یک مرد و در برابر یک مرد دو مرد از آنها را می کشیم و دیه خود را دو برابر از آنها می گیریم قرآن خط بطلان بر برتری خواهی ها گذاشت و قانون را برای همه مساوی دانست 

آیه :قصاص در قتل عمد حق ولی مقتول است
حر در مقابل حر.  عبد در مقابل عبد . زن در مقابل زن. اگر ولی دم قاتل را بخشید و قصاص نکرد در گرفتن دیه حال مقتول را از نظر مالی ملاحظه کند و قاتل هم  باید دیه را با خوشروئی و از روی احسان بپردازد این حکم تخفیف و رحمت خدا بر شماست اگر ولی مقتول بعد از عفو کردن اقدام به انتقام کند برایش عذاب دردناکی است

179  در حالیکه ای عاقلان حیات و زندگی  در قصاص است تا از کشتار بپرهیزید  و قتلی در جامعه اتفاق نیفتد

180 انسان وقتی خود را در شرف مرگ می بیند باید برای اموالش اگر فراوان است برای پدر و مادر و خویشان خود که یا ارث به آنان نمی رسد یا وضعشان خوب نیست به طور شایسته و پسندیده و طبق عرف وصیت کند
181  کسانی که وصیت را بشنوند ولی عمل به آن نکنند و تغییرش دهند گناه تغییر وصیت به گردن آنهاست  و وصیت کننده پاداش وصیت خود را می برد

صفحه 28.
182 جواز تغییر وصیت
اگر وصی بترسد که در وصیت میت سهوا یا عمدا حقی از ورثه ضایع شده یا وصیت به امر نامشروعی کرده وصی می‌تواند وصیت را تغییر دهد و اصلاح کند که در این صورت گناهی نکرده است

183 روزه برای با تقوا شدن واجب شده مثل امم گذشته
184  وجوب روزه در روزهای معدود و مشخصی است مگر برای کسی که مریض یا در سفر است که در صورت صحت و بازگشت از سفر در روزهای دیگر قضا کند و کسی که روزه برایش طاقت فرسا است برای هر روزه مسکینی را اطعام کند و اگر بر مقدار کفاره واجب از دل و جان بیفزاید یا علاوه بر روزه واجب مستحبی هم بگیرد برای او بهتر است
اما اگر آثار روزه را میدانستید قبول می کردید که روزه گرفتن برای شما بهتر است

185 روزهای معین برای روزه رمضان است که در آن قرآن  با آیات روشن برای هدایت مردم و جدا کردن حق از باطل نازل شده است کسی که این ماه را درک کند باید روزه بگیرد مگر مسافر و مریض که در روزهای دیگر قضا کند تا تکمیل کنید تعداد روزه ها را.  خدا می‌خواهد بر شما آسان بگیرد  تا به خاطر نعمت هدایت خدا را بزرگ داشته و شکر کنید

186   شان نزول. اول. شخصی از پیامبر سوال کرد خدا نزدیک است و ما آهسته او را بخوانیم یا دور است و ما او را بلند صدا بزنیم 
شان نزول دوم. عده ای از پیامبر سوال کردند خدا را چگونه بخوانیم 

وقتی از تو در باره من می پرسند بگو نزدیکم و دعای بنده ام را اجابت می کنم  بنده ام هم باید دعوت مرا اجابت کند به من ایمان بیاورد  تا    رشد کنند  و به مقصد برسند

صفحه 29
آیه 187.شان نزول. هنگام تشریع روزه ماه رمضان 
از اول تا آخر ماه رمضان  شبها هم زناشویی حرام بود و اگر کسی پیش از افطار تا افطار خوابش می برد افطار هم حرام میشد 
مطعم بن جبیر هنگام افطار خسته بود منتظر غذا بود همسرش دیر کرد مطعم خوابش برد  افطار نکرد روز بعد هنگام کندن خندق در جنگ خندق غش کرد و  از طرفی به پیامبر خبر رسید بعضی جوانان با همسران خود شبها رابطه دارند  لذا برای مسلمانان سخت شده بود خداوند این دو حکم را با نزول این آیه برداشت 
رابطه زناشویی در شبهای ماه رمضان برای شما حلال شد زن و شوهر لباس یکدیگرند  خدا می‌دانست شما به نفس خود خیانت کرده اید  هم شما را بخشید و هم آن دو حکم را برداشت و بر شما آسان گرفت  پس از حالا به بعد شب های ماه رمضان زناشویی گنید و از خدا فضیلت پاکدامنی و فرزند شایسته بخواهید  و شب هنگام تا فجر صادق خوردن و آشامیدن برای شما حلال است ولی از فجر تا شب روزه باشید 
هنگام اعتکاف در مساجد با همسران خود زناشویی نکنید  به تجاوز از  احکام و حدود الهی  نزدیک نشوید  خداوند با این صراحت آیات روشن خود را برای شما بیان کرده تا با عمل به آن پرهیزکار و مبرای از آلودگی ها شوید 

آیه 188.اموال خود را بین خود به باطل نخورید 
باطل چیزی است که نابود شدنی است 
مال حرام هم خودش و هم صاحبش و هم جامعه اش را نابود کرده از بین می برد یکی از مصادیق مال حرام رشوه دادن به قاضی برای بردن مال اطز طریق قمار و تملک مال دیگران به ناحق و از روی گناه مانند ودیعه و مال یتیم  به حکم قاضی است  در حالیکه می دانند این کار حرام است و مال حق آنها نیست 
لذا فرمود دلیل شما برای تملک مال دیگران به ناحق رشوه نباشد
 لاتدلو نیندازید ندهید دلیل نیاورید  

آیه 189. از هلال های ماه نو از تو می پرسند که چرا هر ماه به شکلی ظاهر می شود بگو این هلال ماه تنظیم کننده وقت ها برای امور زندگی و عبادی مردم از جمله حج است
مبارزه با خرافات. مردم زمان جاهلیت   هنگام احرام حج یا برگشت از سفر از پشت خانه وارد می شدند  آیه قرآن نازل شد نیکی عمل به این خرافه نیست نیکی آن است که از در خانه وارد شوید و گناه نکنید تا رستگار شوید فلاح رسیدن به قدرتی که بتوان با آن برای رسیدن به مقصد با موانع به آسانی مبارزه کرد

 190.جهاد
با کسانی که با شما می جنگند در راه خدا جهاد کنید و در جنگ هم  به حدود الهی  و حقوق انسانی تجاوز نکنید که خدا تجاوزکاران را دوست ندارد

یعنی در جنگ به بیخبران امان خواهان. زنان کودکان پیرمردان بیماران منازل کشت زارها و چهارپایان کاری نداشته باشید

صفحه 30.
ایه 191.  بعد از دعوت به اسلام مشرکان مکه را که حالت جنگ با شما را دارند و از شرک و کفر بازنمی ایستند هر جا یافتید بکشید  و همانگونه که از مکه بیرونتان کردند بی ونشان کنید  که فتنه یعنی شرک و آزار و اذیت مؤمنین از قتال بدتر است چون قتال ضرر دنیایی دارد ولی فتنه ضرر دنیایی و اخروی دارد ُ فتنه به معنی امتحان و آزمایش. گرفتاری و عذاب. و  شرک و جلوگیری آمده است در این آیه فتنه به معنی شرک و آزار مؤمنین است.  

در مسجدالحرام با مشرکین نجنگید ولی اگر با شما جنگیدند شما هم با آنها بجنگید  چون مجازات کفر است

192.اگر  از فتنه گری و شرک دور شدند با آنها نجنگید که خدا بخشنده است 

193 ادامه جنگ باید تا رفع فتنه باشد  تا دیگر قدرتی نداشته باشند و مسلمان بتواند آزادانه به دین عمل کند اگر از فتنه گری دست برداشتند و مسلمان شدند  از آنان دست بردارید  تجاوز و حمله جز بر ستمگران روا نیست 

194. اگر دشمن در ماه حرام با شما جنگید شما هم در ماه حرام دفاع کرده با آنان بجنگید  حرمت شکنی های مقدسات دارای قصاصند   هرکه بر شما تعدی کرد همانند او به او تعدی کنید  نه بیشتر و در این تعدی تقوا و رعایت حدود الهی و اخلاق را رعایت کنید که خدا با متقین است 
 

195 در راه خدا  و برای یاری مجاهدان انفاق کنید که ترک انفاق و صرف مال در راه نامشروع باعث هلاکت است پس با دست خود خود را هلاک نکنید و و با انفاق و جهاد علیه ظلم. به مظلوم احسان کنید که خدا  محسنین را دوست دارد 

196    احکام حج   حج و عمره را برای خدا تمام کنید ولی اگر مانعی از ادامه ی حج مثل بیماری یا ترس از دشمن پیش آمد   قربانی کرده از احرام خارج شوید و وقتی قربانی به محل خود یعنی همانجایی که از ادامه حج بازداشته شده رسید حلق کنید  اگر کسی به خاطر بیماری یا ناراحتی در سر مجبور شد قبل از پایان حج سر خود را بتراشد باید یکی از این سه کار را انجام دهد  یا سه روز روزه بگیرد یا صدقه دهد غذای یک روزه 6 فقیر را بدهد یا گوسفندی ذبح کند 
اما اگر رفع مانع شد و در امان بودید پس از اتمام عمره به حج تمتع بروید و  آنچه از قربانی میسر است قربانی کنید اگر قربانی نداشتید  سه روز روزه در سفر حج و 7 روز روزه  هنگام بازگشت بگیرید  و این ده روز کامل است و قابل کم و زیاد نیست این حکم مخصوص کسانی است که ساکن مکه نیستند  پرهیزگار باشید که خدا سخت عقاب کننده است 

صفحه 31. 

    آیه 197.  ادامه احکام حج.

شأن نزول :عده‌ای از مردم یمن بدون زاد و توشه به مکه برای انجام اعمال حج می آمدند و حتی اگر غذایی با خود داشتند دور می ریختند و با خود می‌گفتند ما برای حج آمدیم و خدا خودش رزق ما را می رساند  و همین امر باعث می شد هم به زحمت بیفتند هم دیگران را به زحمت بیندازند لذا در این آیه خداوند می فرماید زاد و توشه در آمدن به حج برای خود فراهم کنید اما در عین حال بدانید بهترین زاد و توشه تقواست 

کسی که در ماه شوال یا ذیقعده یا ذی الحجه  با احرام یا تلبیه  وارد حج شود باید از شهوت و گناه مثل دروغ و مجادله حتی قسم خوردن به خدا و لو به حق  پرهیز کند  خدا آگاه به اعمال خیر شماست 
 از عمل صالح زاد و توشه فراهم کنید که بهترین توشه تقواست  خدا  فرمود ای عاقلان در محضر من از گناه دوری کنید 

آیه 198. در ایام حج کسب و کار و تجارت و اجیری و طلب استغفار مانعی ندارد   وقتی از عرفات به مشعر سرازیر شدید  خدا را با تهلیل و تکبیر و تلبیه یاد کنید    شکر و یاد کنید خدا را 
ذکر و شکر شما باید متناسب با نعمت بزرگ هدایت شما باشد با تضرع و زاری و بیم و امید  چنانکه  گویا او را می‌بینید 
در حالی که شما قبلا گمراه  بودید 
عرفات جایی که آدم و حوا هم را شناختند یا ابراهیم احکام حج را آموخت یا اینکه در روز عرفه در آن مکان نسبت به ذبح اسماعیل از تردید به معرفت رسید  به خاطر رفعت مقام این مکان به آن عرفات گفتند  در این مکان آدم به گناهش اعتراف کرد 
مشعر چون  این مکان   نشان حج است و در آن نماز و دعا وارد شده به مشعر مزدلغه هم می گویند 
مزدلغه به معنی قرب و نزدیکی است 
در این مکان نماز مغرب و عشا با هم خوانده می شود 
حاجیان نزدیک به هم عبادت می‌کنند 
آدم و حوا  در اینجا در کنار هم بودند 
جبرئیل به ابراهیم گفت به مشعر نزدیک شو 
منی یعنی در این مکان ابراهیم آرزو کرد که به

خدا به جای اسماعیل قربانی بفرستد 

آیه 199

قریش خود را از نسل ابراهیم خلیل و پابرجای در دین و پرده دار کعبه و از دیگر اعراب برتر می دانست و وقوف در عرفات و مشعر و منی را برای خود کسر شأن می دانست و آنها را جزء حرم مکه برنمی شمرد این آیه میفرماید از هرجا که مردم کوچ می کنند یعنی از عرفات به مشعر شما هم کوچ کنید و چون از تمام مظاهر و افتخارات دنیوی دور می شوید  و نمادی از صحرای قیامت و محشر برای شما تداعی می شود نزد خدا از گناهان خود که ریشه ی آن حب دنیاست طلب آمرزش کنید 
سه دلیل ارتباط تجارت در حج با وقوف در عرفات 
فعالیت اقتصادی مانند حج یک نوع عبادت است ولی نباید این امر خدا را از یاد خدا دور کند و فعالیت های اقتصادی اگر در ایام حج ممنوع باشد رفتن حجاج به عرفات و مشعر و منی هزینه بردار و مستلزم تجارت است است

آیه 200 
اعراب جاهلی بعد از مراسم حج در منی جمع می شدند و از افتخارات مادی خود و پدران خود یاد می کردند و عبادت حج ابراهیمی را چنان با خرافات آمیخته بودند که این عبادت مسخ شده و آثار تربیتی آن از بین رفته بلکه عامل تفرقه و ضد تربیتی شده بود خداوند می فرماید به جای آن از خدا و نعمت های بی شمار خدا یاد کنید 
تکبیر ات  و ادعیه وارده را بخوانید و نعمت های خدا و عظمت خدا را یاد کنید
بعضی گفته اند اذکروا یعنی از خدا کمک بگیرید و همانگونه که فرزند به پدر پناه می برد به خدا پناه ببرید 

عظمت و مباهات در ارتباط با خدا بدست می آید نه افتخارات دنیوی 
اگر مواهب نیاکان  لایق یادآوری هستند یاد خداوند و نعمت هایش به یاد آوری سزاوارترند

در مراسم حج مردم دو دسته اند عده ای هدفشان کسب دنیا و دعایشان  و خواسته شان از خدا مادیات است که اینها از آخرت بی بهره اند و عده ای هم  دنیا و آخرت را از خدا می خواهند
آیه 201 عده ای از خدا وسعت رزق، حسن خلق،  زوجه صالحه بهشت، و خوشنودی خدا و حسنه یعنی هر نوع نیکی را از خدا می خواهند
آیه 201  آنان که در حج از خدا حسنات دنیا و آخرت را می خواهند بهره عظیمی از طرف خدا می برند  و این نصیب  اکتساب و نتیجه  اعمال روحی و قلبی و معنوی و عبادت دعاست   و خدا کمتر از یک چشم به هم زدن به حساب مردم رسیدگی می کند
202بهره مندی انسان از اعمال خود در قیامت توسط خدای سریع الحساب 
203 ذکر خدا در ایام تشریق 11،12،13 ذی الحجه در سه یا دو روز به شرط تقوا و معاد باوری
204 ویژگی های منافقین سرسخت 
ظاهر ایمانی و گفتار باور پذیر و فریبنده سرسخت ترین دشمنان اسلام که بر ایمان خود خدارا شاهد می‌گیرند
205 که چون مهلت یابند به اسلام پشت کرده و به نابودی زراعت و نسل کشی دست می زنند
206 چون آنها را به تقوا امر کنی به خاطر غرورشان گناه کنند
207  لیلة المبیت
در مقابل منافقین ، مردمی هستند جان می دهند تا رضای رب و خدای مهربان را بخرند
208 ای مؤمنین صلح پیشه کنید چون ایمان عامل صلح اما فریب تدریجی و دشمنانه شیطان را نخورید که عامل جنگ است چون شیطان دشمن شماست
209 لغزش بعد از اتمام حجت موجب مجازات  توسط خدای حکیم است
210 تا قبل از آشکار شدن علائم عذاب مهلت برگشت دارید با آمدن خدا و ملائکه بر ابر  نیز هدایت نمی شوید مرجع خداست 
211  تبدیل نعمت بعد از اتمام حجت و اعطای نعمت چون بنی اسرائیل موجب مجازات سخت پروردگار است
212 کفار ثروتمند به خاطر زرق و برق دنیا مؤمنین فقیر را مسخره می کنند اما متقین در قیامت بالاتر از کفارند و خدا روزی رسان است
213  امت واحده مردم پس از زندگی اجتماعی و پیدایش اختلافات ناآگاهانه و آمدن انبیا و کتب و رفع اختلافات به دو دسته تقسیم شدند کسانی که آگاهانه و ظالمانه  با انبیا مخالفت کردند و کسانی که توسط خدا هدایت شدند
214-ابتلائات و سختی ها و رنج ها شرط ورود در بهشت است امم گذشته در اثر سختی ها متزلزل شدند که با دعای پیامبر و مؤمنین نصرت خدا نصیبشان شد
215 انفاق و هر خیر به والدین و اقوام مسکین و فقیر و یتیم و درراه مانده  خدا به کار خیر شما آگاه است
216  امر به جهاد، تکالیف الهی مطابق مصلحتند نه میل انسان
217  جنگ در ماه حرام حرام و گناه بزرگ است مگر برای دفع خطر دشمن و رفع فتنه و دفع دین ستیزی  و دفع بی حرمتی به مسجد الحرام  باشد،
مسلمانی که کافر شود و در حال کفر بمیرد اعمالش حبط و عذابش ابدی است
218 مؤمنین مهاجر مجاهد به رحمت پروردگار و خدای مهربان امید دارند
219 سؤال از حکم شراب و قمار، حرام و گناهشان بزرگ است چون ضررشان از نفعشان بیشتر است
سؤال از حکم انفاق از مازاد زندگی  انفاق کنید بیان آیات خدا جهت اندیشیدن در موضوع دنیا و آخرت است
220 

سوال سوم حکم یتیم
تصرفات عرفی در مال یتیم اگر برای معاشرت یا مصلحت  مالی یا معنوی یتیم باشد بلااشکال است  یتیم برادر شماست خداوند سخت گیری نکرده و خدا مصلح و مفسد را می شناسد

221 با زنان و مردان 

مشرک ازدواج نکنید اگر چه شگفتی آفرین باشند ازدواج با کنیز و برده مؤمن از ازدواج با آزاد مشرک ب

هتر است چون مشرک به سوی آتش  دعوت می کند و خدا به اراده خود به بهشت و مغفرت دعوت می کند و آیات خود را برای مردم روشن می کند تا به خود آیند 

222 حایض در رنج است آمیزش با او حرام است ولی بعد از پاک شدن آمیزش کنید، خدا توبه کنندگان و پاکان را دوست دارد

223-جواز آمیزش با همسر در غیر حیض در هر زمان و فرستادن عمل نیک منظور فرزند صالح  است تقوا و ایمان و معاد باوری نیاز زندگی خانوادگی است

224- سوگند به خدا را وسیله ی مطرح کردن خود  و باتقوا نشان دادن خود و اصلاح بین مردم قرار ندهید که خدا شنوای داناست 

225-بازخواست خدای بخشنده و بردبار از دلهای آلوده شماست نه از سوگندهای بی هدف و لغو شما

۲۲۶و ۲۲۷
حکم ایلاء  ایلاء رسمی در جاهلیت بوده  و گناه است 
اگر مردی قسم بخورد هرگز  با همسرش  زناشویی نکند تا چهار ماه فرصت دارد یا قسم را بشکند  و کفاره دهد که خدا بخشنده و مهربان است  یا همسرش را طلاق دهد  که خدا  شنوا  و آگاه  است  در طلاق دادن همسر نوعی تهدید الهی است

۲۲۸ زن بعد از طلاق  باید سه حیض و پاکیاز حیض را  ببیند یعنی عده نگه دارد  و اگر  ایمان به خدا  و قیامت دارد  اگر حامله است کتمان نکند  و در طلاق رجعی مرد  می تواند  به نیت اصلاح رجوع  کند  نه به نیت خیانت اذیت کردن زن
 زن  و شوهر به  گردن هم حقوقی دارند که باید به نیکی و مطابق عرف و شرع ادا کنند  و مردان  بر زنان  برتری دارند  ( از نظر حفظ خانواده  و ادای حقوق زن)   احکام خدای عزیز  حکیمانه است 

۲۲۹ تا 232
برای جلوگیری از اذیت زن، طلاق تا دو مرتبه رجعی است یا طبق عرف زن را نگه دارد یا به نیکی و پرداخت حقوق زن و پرهیز از بدگویی زن را رها کند و مانع ازدواج زن با دیگری نشود و اگر مهریه را به زن داده پس نگیرد اما اگر جدایی از طرف زن بود و ادامه زندگی باعث نقض حدود الهی شود زن باید به مرد فدیه دهد تا جدا شود بار سوم  دیگر رجوع امکان ندارد

   اما اگر زن با مرد دیگری واقعا ازدواج کند نه صوری بعد از طلاق از آن مرد می تواند با شوهر اول خود ازدواج کند به شرط اینکه حدود الهی خانواده نقض نشود این احکام قابل تبیین برای عقلا است 

پس از طلاق زن و اتمام عده یا به نیکی آشتی کنید یا به نیکی زن را رها کنید اگر به قصد ضرر زدن با زن آشتی کنید متجاوز  به او و احکام الهی هستید  کسی که چنین کند به خود ظلم کرده، است،  آیات خدا را مسخره نکنید نعمت خدا و کتاب آسمانی و حکمت و پند الهی را به یاد آورید  از خدای آگاه به همه چیز بترسید

و اگر پس از طلاق دادن زن و اتمام عده زن خواست با شوهر سابق یا دیگری با نیکی و رضایت دو طرف  ازدواج کند مانع نشوید  این پند برای مؤمنین به خدا و قیامت رشد دهنده و پاک کننده از رذائل اخلاقی و اجتماعی است گرچه خدا می داند و شما نمی‌دانید

آیه 233
احکام شیردهی
شیردهی فرزند دو سال است نه بیش از آن 
خوراک و پوشاک زن در حد متعارف  و شایسته و در حد توان در مدت شیردهی حتی بعد از طلاق به عهده بابای فرزند یا وارثین است در این خصوص مادر و پدر نباید به یکدیگر یا به فرزند ضرر بزنند و نباید از ناحیه فرزند ضرر ببینند قطع دوران شیردهی قبل از دوسال یا دایه گرفتن با پرداخت مزد با مشورت هم در صورتی که برای طفل مضر نباشد بلا اشکال است از خدا بترسید که خدا به اعمال شما بینا است 

صفحه 38  آیه 234
هر تصمیم شایسته ی زن  شوهر مرده برای خود در مورد ازدواج یا غیر آن بعد از عده ی وفات که چهار ماه و ده روز است  اشکال ندارد گناهی بر اطرافیان نیست

235-خواستگاری کنایی و غیر صریح از زن شوهر مرده یا کتمان علاقه قلبی به او گناه ندارد چون این گرایش طبیعی انسان است اما در خلوت قرار ازدواج نگذارید مگر غیر مستقیم و با سخنان شایسته، در عده وفات عقد نکنید  از خدای بخشنده ی حلیم آگاه به اعمالتان بترسید

236
طلاق زن قبل از آمیزش جنسی و تعیین مهر  اشکال ندارد و مرد دارا و ندار به اندازه ی وسع خود باید به زن هدیه ای نیکو و شایسته و متعارف دهد و این بر نیکوکاران لازم است

237
اما  اگر طلاق زن قبل از آمیزش جنسی باشد و مهریه قبلا تعیین شده باشد مرد باید نصف مهریه  را بدهد مگر اینکه زن یا ولی زن صغیر یا مجنون یا ارباب کنیز مهر را ببخشد  ولی اگر مرد تمام مهر را به زن بدهد به تقوا نزدیک تر است
فضل نیکوکاری و بخشش را بین خود فراموش نکنید خدا به اعمالتان بیناست

صفحه 39 آیه 238

حفظ نمازها به خصوص نماز میانه (طبق نظرات مختلف هریک از نمازهای پنجگانه می تواند باشد اما اکثرا نماز ظهر یا عصر را نماز وسطی می دانند)  و قانت بودن برای خدا
در قانت سه معنی جمع است اطاعت فروتنی بریدن از غیر خدا یعنی زهد

آیه 239
خواندن نماز هنگام ترس هرگونه

 که میسر است چه سواره چه پیاده اما هنگام امن نماز را معمولی  و کامل آنگونه که خدا تعلیم داده بخوانید

آیه 240
مرد باید وصیت کند تا یک سال نفقه همسرانش در صورتی که در خانه بمانند از مالش داده شود ، اما اگر از خانه رفتند هر تصمیم شایسته ی متناسب با عرف را می توانند برای خود بگیرند  خدا عزیز و حکیم است

آیه 241
متقین ذر صورت طلاق زن هدیه ای مناسب که حق زن  و بر گردن مرد است به او می دهند

آیه 242
این آیات برای تعقل است

آیه 243 معاد جسمانی و گوشمالی خدا 
هزاران نفر به بهانه ی دوری از طاعون  جهاد  را ترک کردند و  از دیار خود خارج شدند ولی به همان بیماری خدا جانشان را گرفت سپس آنها را زنده کرد فضل خدا شامل حال مردم است اما ناسپاسند

آیه 244
در راه خدای شنوا و دانا جهاد کنید

آیه 245
انفاق در راه خدا قرض نیکو به خدا دادن است که خدا چندین و چند برابر برمی‌گرداند و کم و زیاد کردن روزی دست خداست و  بازگشت تان به سوی خداست

صفحه 40
آیه 246
بعد از حضرت موسی جماعتی از بنی اسرائیل  از پیامبر وقت خود تقاضای فرماندهی کردند تا با دشمن در راه خدا بجنگند پیامبر خدا به آنها گفت شاید سرپیچی کنید  گفتند چگونه با آنانکه ما را از خانه و فرزندانمان جدا کردند نجنگیم
اما وقتی فرمانده مشخص و فرمان جهاد صادر شد جز تعداد کمی بقیه کوتاهی کردند  خدا آگاه به ظالمین است اینها به خود و دین و نسل و جامعه و پیامبر خود ظلم کردند 
چون انگیزه الهی نبود

آیه 247
پیامبرشان گفت خدا طالوت را برای فرماندهی بر شما فرستاده قبول نکردند و گفتند ما سزاوارتریم چون طالوت ثروت ندارد پیامبر گفت طالوت برگزیده خداست چون علم و قدرت جسمی دارد خدا اعطا کننده ملک و واسع و علیم است

آیه 248
نشانه ی الهی بودن منصب طالوت آمدن تابوت به سوی شماست که در آن آرامش و یادگارهای خاندان موسی و هارون است و  توسط ملائکه حمل می شود  و این برای مؤمنین از شما نشانه است

آیه 249
طالوت هنگام خروج به لشکرش گفت خدا شما را با نهری آزمایش می کند کسانی که جز یک کف آب بخورند با ما نیستند  وقتی به نهر رسیدند جز اندکی از آب نهر خوردند
عده ای از مؤمنین لشکر طالوت گفتند ما توان جنگ با جالوت را نداریم اما تعداد دیگر که به قیامت ایمان داشتند گفتند بارها با اذن خدا تعداد کم بر تعداد زیاد پیروز شده اند و خدا با صابران است
عوامل پیروزی
موفقیت در امتحان الهی، تحمل سختی، ایمان به قیامت، باور سنت های الهی، حسن ظن و اعتماد به خدا، صبر

آیه 250
لشکر طالوت هنگام مواجهه با جالوت و لشکرش، صبر و ثبات قدم و پیروزی را از خدا خواستند

آیه 251

به اذن خدا لشکر جالوت را فراری دادند و جالوت توسط داوود  جوانی از لشکر طالوت علیه السلام کشته شد و خدا به داوود ملک و علم و حکمت داد اگر شر و ظلم بعضی مردم توسط بعضی دفع نشود فساد عالمگیر می شود اما فضل و لطف خدا بر جهانیان حاکم است 

آیه 252

تلاوت این آیات به تو به عنوان رسول برای ابلاغ به دیگران و اثبات حقانیت توست